عقاب فیسبوک در آسمانها

هشتم تیرماه سال 94 بود؛ عقربه ساعت دو صبح را نشان می داد و تاریکی محض همه جا را در بر گرفته بود که مارک زاکربرگ از خواب شبانه و تخت گرم و راحتش برخاست تا سوار بر هواپیما عازم یک پایگاه تست هوایی در Yuma آریزونا شود.

تیمی از کارکنان و متخصصان فیسبوک از قبل در آنجا مستقر شده بودند و روی یک پروژه محرمانه کار می کردند. ماموریت شان چه بود؟ طراحی، ساخت و به پرواز در آوردن یک هواپیمای خورشیدی که می تواند در ارتفاعات زیاد پرواز کند. هدفشان چه بود؟ اینکه روزی، با کمک ناوگانی از این هواپیماها دسترسی به اینترنت را در اقصی نقاط دنیا میسر نمایند.

پیش از سپیده دم زاکربرگ به محل تست رسید. خودش می گوید: خیلی از اعضای تیم به خاطر آمدنم دچار اضطراب شده بودند و می شد این را در چشمانشان دید. یک گروه اصلی که حدودا متشکل از دوازده نفر می شد روی این هواپیما کار کردند. خود هواپیما نیز آکیلا (Aquila) نام داشت که در واقع به زبان لاتین به معنای عقاب است.

تا ماه ها، تیم سازنده آکیلا روی سیستم های چرخشی آن در پایگاه Yuma کار می کردند. این منطقه در اصل یک شهر بیابانی کوچک در جنوب غربی آریزونا بود که بیشتر به خاطر گرمای شدید در تابستان هایش شهرت داشت.
در هر صورت، روزی که زاکربرگ به آنجا رسید، قرار بود که هواپیما نخستین پرواز آزمایشی عملیاتی خود را انجام دهد. هدف ماموریت اما تیک آف ایمن آکیلا، تثبیت شدن در هوا و پرواز برای مدت حداقل 30 دقیقه قبل از فرود بود.

زاکربرگ در این باره گفت: احساسم این بود که چنین اتفاقی اهمیت زیادی برای شرکت و البته ارتباط دادن دنیا به اینترنت دارد و به همین خاطر باید در آنجا حضور می داشتم.

اما برای فیسبوک، آکیلا بیشتر از اثبات مفهوم بود. این هواپیما در اصل محور اصلی برنامه های این شرکت برای ارائه اینترنت به جمعیت هفت میلیارد نفری زمین فارغ از درآمد و محل زندگیشان به شمار می رود.

زاکربرگ در دفاع از این پروژه گفت: این کار قطعا میلیون ها نفر را از فقر نجات می دهد، به بهبود آموزش می انجامد و سطح سلامت در دنیا را ارتقاء می دهد. اما این فناوری همچنین به ارائه نسل آتی خدمات فیسبوک خواهد انجامید که با تکیه بر هوش مصنوعی، واقعیت مجازی و مواردی از این دست توسعه می یابند. چنین آینده ای برای فناوری قطعا به پهنای باند بیشتر و ارتباطات پایدارتری نسبت به امروز نیاز دارد و پهپادها شاید بهترین راهکار برای تحقق این امر باشند؛ به بیان دیگر مسیر منتهی به فیسبوک مبتنی بر واقعیت مجازی از همان نقطه تیک آف آکیلا آغاز می شود.
با بالا آمدن خورشید بر فراز آسمان این شهر بیابانی، جرثقیلی آکیلا را روی سکوی ویژه ای قرار داد که برای پرواز آن طراحی شده بود. فاصله میان راس دو بال این پهپاد برابر با 3.58 متر اعلام شده. برای آنکه درک بهتری از این رقم داشته باشید باید بگوییم که این رقم برای بوئینگ 737 برابر با 2.8 متر است.

با این همه، فیسبوک آکیلا را طوری طراحی کرده که تا حد ممکن سبک باشد و از این طریق بتواند سفرهای بسیار طولانی را پشت سر بگذارد. جدیدترین نسخه از این هواپیما بدنه ای از جنس فیبر کربنی دارد و به همین خاطر وزنش به 408 کیلوگرم تقلیل یافته که تقریبا نصف خودروی اسمارت محصول دایملر است.

وقتی آکیلا از زمین بلند شد، اعضای تیم سازنده اش از شادی اشک شوق می ریختند.
اما باز گردیم به آن روز؛ بعد از قرار گرفتن پهپاد در موقعیت طراحی شده، یک اپراتور با استفاده از سیستم کنترل از راه دور، سکوی چرخدار را فعال کرد. اضافه نماییم که آکیلا با استفاده از چهار ریسمان به سکو متصل شده بود و وقتی به سرعت مطلوب رسید، مکانیزم های برش دهنده در نظر گرفته شده، ریسمان ها را از آکیلا جدا کردند که از زمین بلند شود. هواپیما با موفقیت این پروسه را پشت سر گذاشت و توانست وارد حریم هوایی شده و به ارتفاع از پیش تعیین شده 655 متری از سطح زمین برسد.

زاکربرگ در این باره می گوید: این لحظه ای احساسی برای هرکسی بود که در تیم حضور داشت و برای مدت دو سال زندگی اش را وقف ساخت آکیلا کرده بود.

این مدیرعامل جوان که از پایین نظاره گر پرواز عقاب فیسبوک در آسمان بود به شدت تحت تاثیر حرکت آرام آن قرار گرفت که البته عمدا در آن محدوده تنظیم شده بود. او بعدها در دفتر کارش در منلو پارک اظهار داشت: آکیلا واقعا کند حرکت می کند. در اغلب موارد وقتی هواپیمایی طراحی می شود، هدف جابجایی و انتقال افراد یا اشیاء از نقطه ای به نقطه دیگر است و به همین خاطر آرام حرکت کردن هیچگونه مزیتی برای این وسایل نقلیه ندارد. اما اگر هدف این باشد که برای مدت زمانی طولانی در هوا بمانید، آنگاه باید تا آنجا که امکان دارد کم انرژی مصرف کنید و این یعنی لازم است آرام حرکت نمایید و در عین حال مراقب باشید که از آسمان به پایین نیافتید.

چرا یک هواپیما؟
روش های زیادی برای فراهم نمودن دسترسی مردم به اینترنت وجود دارد که غالبا هم ارتباطی به پهپاد پیدا نمی کنند. برای مثال ماهواره ها را داریم که ابزارهای خوبی برای ارائه دسترسی به نواحی وسیع جغرافیایی به شمار می روند. اما این ابزارها صرفا در مناطقی کارایی دارند که تراکم جمعیتی شان پایین است زیرا بالا بودن تعداد کاربران می تواند عاقبت به از میان رفتن پهنای باند منجر شود.

برج های مخابراتی از دیگر محصولات ارائه شده برای این منظور هستند که می توانند مناطق دارای تراکم جمعیتی بالا را به اینترنت متصل نمایند. اما برای آنکه به تعداد کافی برج مخابراتی تولید و در اقصی نقاط دنیا نصب گردد به صرف هزینه های سنگینی نیاز است که این مساله حتی برای شرکتی به عظمت فیسبوک نیز عملا غیرممکن است.

اگر بتوان هزینه تمام شده تولید این پهپادها را پایین آورد، آنگاه دور نخواهد بود روزی که آسمان از وجود آنها پر شود.
در سال 2014، زاکربرگ مقاله ای را منتشر کرد و در آن به تحلیل روش های مختلف ارائه اینترنت پرداخت. وی اظهار داشت: درون هایی که در اتفاعات بالا پرواز می کنند می توانند به جمعیت بالایی از افراد ساکن در شهرهای متوسط یا حومه مناطق شهری خدمات رسانی کنند. فاصله این پرنده ها تا زمین به مراتب از ماهواره ها کمتر  است و این یعنی سیگنال های ارسالی شان قوی ترند و در نتیجه برای شهرهای پرجمعیت سودمندتر خواهند بود. نکته دیگر آنکه این هواپیماها بالاتر محدوده هوایی مرسوم پرواز می کنند و به همین خاطر استفاده از آنها به مراتب راحت تر است.

استدلال زاکربرگ اینطور بود: اگر فیسبوک پهپادی بسازد که بخش اعظمی از انرژی اش را از خورشید دریافت کند، آنگاه قادر خواهد بود که برای مدت 90 روز پرواز کند. یک سیستم ارتباط لیرزی هم می تواند اینترنت پرسرعت را برای پایگاه های مستقر روی زمین ارسال نماید و تمامی افرادی که در شعاع 50 کیلومتری این پایگاه ها هستند به آن دسترسی پیدا کنند.

از طرف دیگر مانور پذیری این هواپیماها هم به مراتب از بالن ها راحت تر است؛ اگر خبرها را دنبال کرده باشید، گوگل با کلید زدن پروژه ای به نام لون قصد دارد اینترنت را به مناطق دور افتاده دنیا برساند. سال گذشته این شرکت با راه اندازی پروژه دیگری به نام Titan (نوعی پهپاد خورشیدی که برای ارائه اینترنت طراحی شده بود) مستقیما فیسبوک را به چالش دعوت کرد. اگر راهی پیدا شود که طراحی و ساخت این پهپادها ساده تر گردد آنگاه بالاخره روزی فرا می رسد که این پرنده های بدون سرنشین آسمان را پر خواهند کرد و به بخشی کلیدی از زیرساخت اینترنت بدل خواهند شد.

26 ماه پیش زاکربرگ یک هدف جاه طلبانه را برای خود تعیین کرده بود: ارائه نسخه ای کاربردی از آکیلا ظرف تنها دو سال. او شخصا کارشناسانی را از آزمایشگاه Jet Propulsion ناسا و Media Lab موسسه فناوری ماساجوست به استخدام خود در آورد تا ایده اش را به واقعیت بدل نماید.

فیسبوک در چهارچوب این پروژه تقریبا 20 میلیون دلار را صرف خرید تیم توسعه دهنده Ascenta کرد که در اصل یک شرکت مشاوره هوایی به سرپرستی اندی کاکس است. کاکس یک مهندس مکانیک است و پیشتر برای تیمی کار کرده بود که موفق شده بودند یک هواپیمای خورشیدی را برای مدت دو هفته در آسمان نگه دارند و رکورد جهانی را [که هنوز هم در اختیار آن است] به ثبت برسانند.
بعد از آنکه فیسبوک این شرکت مشاوره را خریداری کرد، کاکس به عنوان معاون ارشد زاکربرگ در پروژه آکیلا برگزیده شد. این تیم درون انباری واقع در Bridgewater کار می کردند که در 241 کیلومتری غرب لندن قرار داشت.
همانطور که پیشتر در Wired آمده بود، ساخت یک نمونه عملیاتی از این هواپیما تیم یاد شده را با یک چالش روزانه با قوانین فیزیک روبرو کرده بود. آنها در ابتدا تلاش کردند که آکیلا را با استفاده از بالن های هوای داغ به پرواز در آورند و قرار بر این بود که پرواز آزمایشی در اکتبر سال 2015 صورت بگیرد که این موعد برای دو بار به تعوق افتاد. در ادامه تلاش ها برای به پرواز در آوردن این هواپیما به خاطر توفان ال نینو با مشکل روبرو شد.

اما در هشتم تیرماه امسال تیم دست اندرکار توانست چالش های پیش رویش را کنار بزند و آکیلا نیز موفق شد صرفا با استفاده از دو هزار وات انرژی (خروجی 5 دوچرخه سوار نیرومند) به پرواز در آید. این شرکت امیدوار بود که بتواند برای مدت نیم ساعت پرنده طراحی شده را به حالت شناور در هوا نگه دارد که خوشبختانه موفق شدند این زمان را به 90 دقیقه افزایش داده و سپس هواپیما را به سلامت فرود آورند.

دشوارترین بخش

آکیلا در نخستین پرواز خود حتی از سطح انتظارات مهندسان نیز بهتر ظاهر شد و مصرف انرژی بسیار پایینی داشت. به گفته Jay Parikh نایب رئیس واحد مهندسی فیسبوک، پروازهای آزمایشی بیشتری قرار است که انجام شوند و تلاش شرکت این است که آکیلا در سفرهای خود سرعت های بیشتر، ارتفاعات بالاتر و مسافت های طولانی تری را طی نماید. در مرحله بعد نیز این پرنده، آزمایش بزرگ بعدی اش را پیش رو خواهد داشت که همانا پرواز با «محموله»ای است که به تعبیر فیسبوک همان سیستم ارتباط لیزری اش است که هم اکنون توسط تیمی جداگانه در وودلند هیلز ساخته می شود.

این تیم در جولای 2015 اعلام کرد که لیزرهای آن می توانند داده را با سرعتی بالغ بر ده ها گیگابایت بر ثانیه ارسال نمایند که تقریبا ده برابر سریع تر از استانداردهای تعیین شده قبلی است. نکته دیگر دقت بالای این لیزرهاست که قادرند محدوده ای به اندازه یک سکه را از مسافت 16 کیلومتر آنطرف تر هدف قرار دهند (این لیزرها به پایگاه های مستقر روی زمین متصل می شوند تا دسترسی به اینترنت را فراهم نمایند). فیسبوک اعلام نموده که سیستم مذکور عملکرد خوبی را در تست های مستقل از خود نشان داده است.

اگر سوال تان این است که ناوگان هواپیماهای آکیلا دقیقا از چه زمانی اقصی نقاط دنیا را به اینترنت متصل می کنند، باید بگوییم که فیسبوک هم هنوز چیزی در این باره نمی داند. در حال حاضر چالش های فنی متعددی پیش روی تیم سازنده این پهپاد قرار دارند که دستیابی به هدف پرواز 90 روزه برای آن را دشوار کرده اند.

برای نمونه تیم سازنده هنوز هم پنل های خورشیدی اش را روی نمونه اولیه از این محصول نصب نکرد و مدل اولیه با باتری انرژی مورد نیازش را تامین می کرد. از همین رو تیم سازنده همچنان در تلاش است تا باتری هایی با دوام بسیار بالا را برای سفرهای طولانی این پرنده تولید نماید.

مساله دیگر هزینه است؛ فیسبوک اعلام کرده اگر قرار باشد ناوگانی از این هواپیماها در اقصی نقاط دنیا به پرواز درآینده آنگاه باید هزینه تمام شده شان پایین تر باشد. کاکس در مطلبی که امروز منتشر کرد اینطور آورد: ما باید سیستم های انرژی و ارتباطی آنبورد مقرون به صرفه تری را برای این هواپیما توسعه دهیم و مطمئن شویم که آکیلا در برابر صدمات ساختاری که ممکن است به آن وارد شوند انعطاف پذیری لازم را دارد تا از این طریق هزینه های نگهداری اش کاهش یافته و مدت زمان بیشتری را در آسمان شناور بماند تا از تعداد هواپیماهای مورد نیاز کاسته شده، به نظارت انسانی کمتری برای فعالیت های آن نیاز باشد.
آکیلا همچنین با برخی موانع قانونی هم روبرو می شود. در همین راستا فیسبوک و گوگل وارد مذاکراتی با مقامات دولتی از جمله اداره هوانوردی آمریکا شده اند تا مجوز انجام پروازهای آزمایشی اش را دریافت نمایند و به طیف مد نظر خود برای تامین دیتا دسترسی پیدا کند.

البته فیسبوک یادآور شده که هدفش ایجاد یک شبکه موبایلی اختصاصی برای خودش نیست و در مقابل می خواهد مجوز استفاده از فناوری آن را به شرکت های دیگر واگذار نماید یا حتی امکان استفاده کمپانی های مخابراتی، دولت ها و سازمان های غیرانتفاعی از آن را فراهم کند. او می گوید در شرایط اضطرار نیز خود فیسبوک وارد عمل شده و ناوگان خود را به سمت مناطق آسیب دیده می فرستد تا دسترسی ساکنان آنها را به بیمارستان ها و مراکز غیرانتفاعی فراهم نماید.

اما اینکه دولت ها چگونه قرار است جدیدترین ایده غول شبکه های اجتماعی برای متصل کردن جهان به اینترنت را دریافت نمایند، مساله ایست که ابهامات زیادی دارد. تلاش های شرکت مورد بحث در این راستا نیز با مشکلات دیپلماتیک متعددی روبرو شده؛ برای نمونه مقامات هندی چندی پیش سرویس Free Basics آن را از ادامه فعالیت منع کردند.

Free Basics تلاشی است که فیسبوک برای ارائه سرویس اینترنتی رایگان خود به مناطق عمدتا محروم انجام داده و استدلال هند هم برای این کار آن بود که فعالیت این شرکت قانون ایجاد فرصت های برابر رقابتی برای کمپانی های ارائه دهنده اینترنت را نقض خواهد کرد.

اما اینکه مردم بیشتری به  اینترنت دسترسی داشته باشند، عاقبت باعث خواهد شد که بر شمار کاربران فیسبوک نیز اضافه گردد و قانون گذاران نگرانند که مبادا هدف نهایی این کمپانی جایگزین نمودن شبکه خود با فضای باز وب و بهره مندی از فرصت های بیشمار تبلیغاتی باشد که با این کار عایدش می شود.

زاکربرگ اعلام کرده که شرکت تحت مدیریتش از خطاهای خود در هند درس گرفته [و مشکل به وجود آمده برای آن در این کشور پرجمعیت موقتی خواهد بود]. او ادامه داد: ما درس های زیادی در مورد نحوه تعامل مان با دولت ها، سیستم های سیاسی و نهادهای قانون گذار فرا گرفته ایم و پشتیبانی لازم را برای فعالیت و همکاری این بخش ها با هم فراهم نموده ایم.

البته چالش های حقوقی پیش روی هواپیماهای خورشیدی همچنان به قوت خود باقی اند اما وقتی با رهبران و سران جهان دیدار می کنم خیلی ها از شنیدن این ایده به هیجان می آیند چراکه همه دوست دارند مردمانشان همواره به فضای آنلاین دسترسی داشته باشند و همیشه به دنبال فرصت هایی برای تحقق این امر هستند. ارتباط با اینترنت هم یکی از بزرگ ترین راه ها برای کمک به مردم است تا فرصت ها را در اختیار بگیرند.
اما مسیر پیش روی آکیلا کاملا هم روشن نیست و قطعا دست اندازهای بیشتری پیش روی آن قرار خواهد گرفت. در هر حال زاکربرگ ثابت قدم است و تنها یک حرف دارد: میلیاردها نفر از مردم حق شان است که به اینترنت دسترسی داشته باشند. از طرفی برای آنکه فیسبوک به اهداف بلند مدتش دست پیدا کند، همه باید به ارتباطی با پهنای باند بیشتر نسبت به امروز دسترسی داشته باشند.

انجام موفقیت آمیز یک پرواز آزمایشی گامی کوچک برای رسیدن به چنین نقطه ایست. اما چنین دستاوری قطعا می تواند موفقیتی عظیم برای این شرکت قلمداد گردد.

زاکربرگ در این باره گفت: معتقدم در آینده هزاران هواپیمای خورشیدی را در آسمان شهرها و مناطق مسکونی خواهیم دید و قطعا با این اتفاق دسترسی به اینترنت آسان تر و ارزان تر خواهد شد. و من معتقدم که با این کار خلاء های موجود برای دسترسی یک میلیارد نفر دیگر به اینترنت از میان می رود.

این مدیر جوان در ادامه با لبخندی بر لب اظهار داشت: قطعا نباید از فیسبوک انتظار داشته باشید که چنین کاری را انجام دهد زیرا ما یک شرکت فعال در زمینه هوا وفضا نیستیم. هرچند که تصور می کنم در حال نزدیک شدن به چنین نقطه ای باشیم.

منبع دیجیاتو