سرورهای تلگرام در ایران

اخیراً شورای عالی فضای مجازی مصوبه ای در زمینه الزام سرویسهای پیام رسان فعال در کشور برای ذخیره سازی اطلاعات در کشور و در واقع انتقال سرورهایشان به داخل کشور داشته است و قاعدتاً منظور از این سرویسهای پیام رسان محبوب چیزی جز پیام رسان تلگرام نیست. اما آیا تلگرام با توجه به چنین مصوبه ای سرورهایش را به داخل کشور خواهد آورد؟ قاعدتاً پاسخ این سوال را کسی جز مدیران این پیام رسان نمی توانند بدهند. آنها با توجه به سیاستها و منافع خود ممکن است تغییری در مکان سرورها و زیرساخت خود ندهند و یا با توجه به منافع محتمل همه یا بخشی از سرورهای خود را به ایران منتقل کنند. اما چنین مصوبه ای و تاثیرات احتمالی آنرا میتوان از دیدگاههای مختلف ارزیابی کرد.

1.مصوبه ای برای فعالها!

اگرچه مصوبات شورای عالی فضای مجازی با توجه به جایگاه این شورا میتواند به نوعی قانون تلقی شود اما مبانی این مصوبه جای ابهام دارد، آیا میتوان سایت، نرم افزار یا  سرویسی را صرفاً بر مبنای فعال بودن در کشور ملزم به کاری کرد؟ مثلا میتوان از فردا برای سرویس ایمیل جیمیل یا یاهو، یا دانشنامه ویکی پدیا یا جستجوگر گوگل که همگی سرویسهای محبوب بین ایرانیها و البته فعال و در دسترس در کشور هستند انتظار مصوبه ای مشابه داشت؟ اصولا معیار فعال بودن چیست؟ قاعدتاً سرویسی که در اینترنت فعال نیست که جای بحث ندارد اما قابل تصور است که منظور از فعال همان محبوب است وگرنه باید انتظار داشت که مثلا پس از یکسال ایرانیها به هیچ سرویس پیام رسان قدیمی یا جدیدی که امروز فعال هستند یا در آینده فعال خواهند شد دسترسی نخواهند داشت حتی اگر قرار باشد برای ارتباط با افرادی در خارج از کشور باشد.

2.تصمیم به افق چین! 

حقیقت این است که  مسئولین فضای ارتباطی کشور نگاهی حسرت بار به کشور چین دارند. چین جستجوگر وب ، پیام رسانها و سرویسهای متعدد برخط بومی خاص خود دارد و حتی شرکتهای چند ملیتی نیز گاهی مجبور به تبعیت از قوانین سختگیرانه این کشور می شوند. اما آنچه که باید در نظر داشت شرایط متفاوت چین و ایران است. چین کشوری با بازار و اقتصادی پویا و بسیار بزرگ و ارتباط مالی بسیار گسترده با غرب است که جاذبه بسیار بالایی برای تمام شرکتهای دنیا دارد. جمعیت و نیروی کار بالا و اقتصاد پویای چین بازار و  شرایط خوبی را برای شرکتهای بومی و فعال در این کشور نیز بوجود آورده است.  حتی با ساده باورانه ترین نگاه هم نمیتوان قیاسی برابر بین بازار ایران و چین داشت.

3.آیا انتقال سرورها به داخل کشور ممکن است؟ 

آیا اصولاً تلگرام یا هر سرویس پیام رسانی میتواند سرورهای خود را به کشور منتقل کند؟ جواب این سوال به سیاستها، معماری، ویژگیهای زیرساخت و سرمایه گذاری این سرویسها مرتبط است. بطور مثال اگر پیام رسانی از سرویسهای ابری آمازون،گوگل یا مایکروسافت استفاده کند که البته بسیار هم بین پیام رسانها رایج است عملاً انتقال سرورها به داخل کشور چندان معنایی ندارد. همچنین ممکن است سرورها یا نرم افزارها دارای ویژگیها یا لایسنس های باشند که براحتی نتوان آنرا به داخل کشور آورد و یا اگر شرکتی چندین میلیون دلار برای ساخت دیتاسنتر و ایجاد زیرساخت خود هزینه کرده باشد ممکن است انتقال سرورهایش به کشور دیگری توجیه اقتصادی نداشته باشد. همچنیین مواردی مثل تمایل به حمایت یا شرایط قانونی و فعالیت در یک کشور خاص، نزدیکی به تیم فنی نیز میتواند در انتخاب محل سرورها و نگهداری اطلاعات تاثیر داشته باشد. در عین حال باید پاسخی یافت برای کاربران دیگر این سرویسها که اصولا در کشور دیگری هستند آیا اطلاعات آنها نیز در ایران ذخیره خواهد شد؟ و یا آیا از لحاظ نرم افزاری برای پیام رسان مقدور است که اطلاعات کاربران کشورهای مختلف را به تفکیک در دیتاسنترهای مختلفی نگه دارد؟ با توجه به شرایط و سوالات مطرح شده به زبان ساده میتوان گفت موضوع فقط انتقال چند سرور نیست هرچند میتوان متصور بود که پیام رسانها بتوانند بخشی از اطلاعات کاربران از جمله فایلهای تصویری یا  چند رسانه ای که توسط کاربران به اشتراک گذاشته می شوند را در سرورهای داخل کشور میزبانی کنند یا شبکه های دسترسی محتوا CDN برای دسترسی سریعتر کاربران به این فایلها در داخل کشور ایجاد کنند.

4.دولت به دنبال چیست؟ 

مزایای زیادی برای حضور سرورها و ذخیره سازی اطلاعات پیام رسانها در ایران وجود دارد. وجود سرورها در ایران عملاً به معنای تابعیت کامل پیام رسان از قوانین ایران و نهادهای نظارتی ، قضایی و انتظامی است. در چنین شرایطی عملاً مفهومی به نام رمزگذاری داده ها و پیامها بی معنا می شود و توان نظارتی بالایی برای فعالیت کاربران در این پیام رسانها برای نهادهای فعال در کشور بوجود می آید هرچند ممکن است در عمل از چنین توانی استفاده نشود. جاذبه مهم و دیگر انتقال سرورهای پیام رسانها بخصوص پیام رسان تلگرام کاهش پهنای باند مصرفی بین الملل است. مسئله ای که بارها در صحبتهای گذشته  مسئولین و برخی منتقدان این سرویسها اشاره شده است. با توجه به محبوبیت بالای سرویسی مانند تلگرام در ایران انتقال سرورها به معنای کاهش قابل ملاحضه و چندین میلیون دلاری در پهنای باند خریداری شده توسط شرکت زیرساخت است. هرچند بعید است که کاربران بطور مستقیم و کامل از این صرفه جویی چندین میلیونی بهره ببرند.

منبع وبلاگ علیرضا شیرازی